استان همیشهبهار ننگرهار در منطقه شرق افغانستان و در مدار٧٠ درجه و ٢٨ دقیقه طول جغرافیایی شرق و در ٣٣ درجه و ٥٦ دقیقه عرض جغرافیایی شمال واقع شده است. ارتفاع آن از سطح دریا ٥٩٩ متر بوده و مساحت آن ٧٩١٦ کیلومترمربع برآورد میشود. مرکز ننگرهار، شهرستان جلالآباد است. این استان که ازجمله ولایات منطقه مشرقی کشور افغانستان محسوب میشود، در ۱۵۰ کیلومتری شرق کابل و در نزدیکی گردنه خیبرپشتونخوا قرار گرفته است. ننگرهار از طرف غرب با استانهای کابل و لوگر، از طرف شمال با استان کنر، از طرف شکالغربی با استان لغمان و از طرف شرق با کشور پاکستان همسایه است.
در یک نگاه کلی، ننگرهار، در زمره یکی از پنج استان بزرگ کشور افغانستان بهحساب میآید. این استان بدون در نظر گرفتن جلالآباد، دارای ۲2 شهرستان دیگر است. ننگرهار، قطب صنعتی و یکی از کانونهای فرهنگی و هنری افغانستان نیز بهشمار میآید. این استان به دلیل برخورداری از منارهها و معماریهای مجلل خود، شهرت فراوانی دارد.
ازنظر آب و هوایی، ننگرهار را میتوان جز اقلیم مدیترانهای بهشمار آورد زیرا سطح بارش باران در فصل زمستان در این استان نسبتاً زیاد است. سطح متوسط حرارت در فصل تابستان به 45 درجه و در فصل زمستان به مثبت 2 درجه سانتیگراد میرسد. میزان نزولات آسمانی در زمستان بین 242 تا 390 میلیلیتر متغیر است. معمولاً در برخی از شهرستانهای این ولایت از قبیل خوگیانی، حصارک، سپینغر و ... در فصل سرما، بارش برف نیز وجود دارد. آبوهوای این مناطق در تابستان معتدل و در مناطق دیگر معمولاً گرم میباشد. طبق تقسیمات کشوری و تشکیلات ادارى، ننگرهار در ردیف ولایات درجه اول کشور قرار دارد. جلالآباد نهتنها در سطح ننگرهار، بلکه در سطح چهار استان مشرقى کشور، شهری بسیار بزرگ بهشمار میآید که مردمان این چهار ولایت، عموماً مواد اولیه موردنیاز زندگى خود از همین شهر خریدارى میکنند. سپینغر از مشهورترین کوههای استان ننگرهار به طول ۱۸۰ کیلومتر است که در جنوب این استان واقع است. این سلسله کوه از ٨٤ کیلومترى شرق پیشاور پاکستان آغاز و بهسوی غرب تا نزدیکی استان لوگر امتداد یافته است. سلسله کوههای سپینغر به دلیل ارتفاعات زیاد در بیشتر فصول سال، پوشیده از برف است. همین موضوع نیز باعث شده است تا این رشتهکوه، دارای جنگلهای سرسبز و خرمی باشد. همچنین این سلسله کوهها دارای درههای زیادی است که اسامی مهمترین آنها عبارتند از مومنددره، کوتدره، درهجو، تورهبوره و تورغر. تورغر دومین کوه بزرگ استان، در قسمت جنوبی ننگرهار واقع شده است که از منطقه درونته آغاز و تا شرق کابل امتداد مییابد. طول تورغر در حدود ١٥٠ کیلومتر و ارتفاع بلندترین قله آن به ٤١٦٧ متر میرسد. سرخآب، مشهورترین رود استان میباشد که در برخی فصول سال به دلیل بارش زیاد باران، طغیان نیز میکند. این رود از کوههای سپینغر سرچشمه میگیرد و درنهایت به رودخانه کابل میریزد.
ننگرهار، چهارمین ولایت پرجمعیت افغانستان محسوب میشود. بر اساس آخرین گزارشها، جمعیت این ستان بین 2 تا 5/2 میلیون نفر تخمین زده میشود. این در حالی است که در جلالآباد، حدود 500 هزار نفر مردم زندگی میکنند. مومند، خوگیانی، ساپی، حودخیل، خروتی، جبارخیل، نورستانی، پشهای، نیازی و تاجی از اقوام مهم این ولایت به شمار میروند. بیشتر ساکنان این ولایت را پشتونها تشکیل میدهند. 92 درصد مردم به زبان پشتو و مابقی به زبانهای پشهای و دری و ... تکلم مینمایند.
طبق آخرین برآوردها، امروزه در استان ننگرهار، ٧٧٥ هزار دانشآموز در ٨٥٥ موسسه مشغول به تحصیل هستند. ٤٢ درصد این جمعیت را دختران تشکیل میدهند. در این مدارس، ١٤ هزار معلم مشغول تدریس هستند. دانشگاه ننگرهار بهعنوان مهمترین مرکز آموزش عالی استان در سال 1341 شمسی تأسیس شده است. این دانشگاه فعالیتهای خویش را با دانشکده طب آغاز نمود و سپس بعدازآن، دانشکدههای زراعت، هنرهای زیبا، اقتصاد و شرعیات به این مجموعه اضافه شدند. دیگر دانشکدهها عبارتند از حقوق، مهندسی، اقتصاد، دامپزشکی، ادبیات، علوم کامپیوتری، تعلیم و تربیت، روزنامهنگاری و علوم. در حدود 60 درصد دانشجویان این دانشگاه از استانهای دیگر به این ولایت میآیند. دانشگاه ننگرهار بیش از 15 هزار دانشجو دارد و 600 استاد در آن مشغول تدریس میباشند.
در زمینه فرهنگی نیز استان ننگرهار از استعداد زیادی برخوردار است. ننگرهار، زادگاه شخصیتهای مهم اجتماعى، علمى و سیاسى افغان است. وزیر محمدگلخان مومند، ایملخان مومند، صدیقالله ریشتین، قیامالدین خادم، موسى شفیق، دوست شینوارى، نجمالدین آخوندزاده، مغلخان گوشته، دکتر ناصر شینوارى، دکتر یعقوب شیرزاد، دولکى بابا، میاشرف کردیوال، گردى غوث، شافیضاللهآغا، میاعلى صاحب، مولوى احمدگل، خواجه رزقالله، آخوند موسى بتىکوتى، میافقیرالله جلالآبادى، مولوى محمدابراهیم کاموى، مرادعلى صاحبزاده، برهانالدین کوشککى، محمدامین خوگیانى، شمسالدین قلعتکى، عبدالرحمان پژواک، محمداکبر معتمد، میامحمد نعیم، عبدالله بختانى مجاوراحمد زیار، قارى برکتالله سلیم، دوست شینوارى و ... ازجمله این افراد محسوب میشوند.
تعداد زیادى از انجمنهای فرهنگى و ادبى مانند ننگرهار ادبى بهیر، جلالکوت ادبى، ختیز ادبى بهیر، د ختیزی سیمی دلیکوالو ژورنالیستانو خپلواکه تولنه، رود ادبى بهیر، ناکاره تولنه و ... در این استان فعال هستند. علاوه بر این، شمارى از اتحادیههای ناشران کتاب نیز وجود دارد که تاکنون هزاران جلد کتاب را چاپ کردهاند. اسامی برخى از ناشران عبارتند از مومند خپرندویه تولنه، کودر خپرندویه تولنه، مسلم خپرندویه تولنه، مازیگر خپرندویه تولنه، ختیز خپرندویه تولنه، همدرد خپرندویه تولنه، صداقت خپرندویه تولنه، اتحادیه انتشاراتی مستقل نویسندگان و خبرنگاران منطقه شرق و ...
تا قبل از بروز شرایط ناامنی، مشاعره سالانه گل نارنج در ننگرهار در فصل بهار برگزار میشد که شاعران و فرهنگیان استانهای مختلف افغانستان در آن مشارکت میکردند. این مشاعره در حدود نیمقرن قدمت دارد. همچنین استان ننگرهار، موسیقى ویژهای دارد که با آلات موسیقی مخصوص بهخود شامل طبل، رباب و سهتار نواخته میشود. این موسیقى محلى، ترتیب و تنظیم ویژه مخصوص خود دارد. معمولاً موسیقى از مقام آغاز میشود و بعدازآن غزل، چاربیتی، لوبه و سروکى خوانده میشود.
از طرفی در این استان، بازیهایی چون کریکت، والیبال، فوتبال، بوکس، تکواندو، بسکتبال، کشتى و ... رواج دارد. همچنین بازیهایی مانند خوسى، دازغپى، پتپتونى، دیاودانک و ... از دیگر بازیهای محلی در شهرستانها و مناطق دورافتاده است. مساجد باستانى شهرستان سرخرود، غوچک و درونته و نیز آثار باستانی بهرآباد، چهارباغ صفا، تخت بابر و ... ازجمله مناطق دیدنی استان بهشمار میرود. همچنین زیارتگاههای دولکى بابا، میاعلى صاحب، آخوند موسى بتىکوت، گردىغوث، سراجالعمارت، مقبره غازى اماناللهخان، مزار پاچان و مزار شاه فیضاللهآغا از مناطق دینی محسوب میشوند. در استان ننگرهار یک موزه باستانی بهنام هده(هډه) وجود دارد که تحت نظر اداره اطلاعات و فرهنگ قرار دارد. هرچند این موزه در جریان جنگها، چند بار تخریبشده ولی خوشبختانه مجدداً مورد بازسازی قرار گرفته است. تعداد رسانههاى دولتى و غیردولتى، تصویرى، چاپى و صوتى در این استان به ٣٣ عنوان میرسد. بهطور نمونه برخی رادیوهایی که استودیوهایشان در استان ننگرهار واقعشده و صدای آنان از این نقطه پخش میشوند عبارتند از رادیو ملى، رادیو شرق، رادیو مرام، رادیو صفا، رادیو کلید، رادیو شرق، رادیو نرگس، رادیو اصلاح، رادیو اباسین، رادیو سپینغر، رادیو نن، رادیو همیشهبهار، رادیو انعکاس، رادیو حقیقت، رادیو مینه، رادیو وطندار. رسانههاى تصویرى نیز که استودیوهاى آن در جلالآباد است عبارتند از تلویزیون ملى، تلویزیون شرق، تلویزیون انعکاس و تلویزیون تابان.
ننگرهار، دارای منابع آبی فراوانی نیست و بهجز رودخانه سرخرود، رود دیگری ندارد. آب سرخرود هم به شکل دائمی جریان نداشته و تنها در فصل بهار و در جریان سیلابهای موسمی پر آب میباشد. سرخرود از کوتل غوربندی سپینغر سرچشمه گرفته و نهایتاً به آبهای مناطق وزیر، خور، حصارک، ماماخیل و مرکی میپیوندد.
سد بزرگ آبی استان که توسط روسها در منطقه درونته جلالآباد ساخته شده است، حدود سه مگاوات برق تولید میکند. سد زیریبابا نیز که در شهرستان خیوه واقع است در سال ١٣٨٥ شمسی افتتاح شده است و هزاران جریب زمین شهرستان خیوه را آبیارى میکند.
ننگرهار در امتداد راه ترانزیتى کابل - پیشاور قرار دارد. فاصله آن از تونل درونته تا خط فرضى دیورند و گمرک تورخم 92 کیلومتر است. همین راه ترانزیتى باعث شده است تا مشاغل زیادی در این شهر رونق بگیرد و بدین ترتیب این مرکز استان در اقتصاد کشور و بهویژه در اقتصاد ولایات مشرقى سهم بهسزایی داشته باشد. تجارت در ننگرهار یکى از راههای مهم گذراندن زندگى است. ننگرهار با قرار گرفتن در مسیر تورخم – کابل، مهمترین دالان صادرات و واردات محصولات بین افغانستان و پاکستان در شرق این کشور بهحساب میآید.
در ننگرهار محیط خوبی براى صنایع فراهم آمده است. از طرفی اقلیم استان در تمام فصول سال براى کار مناسب است و از طرفی نسبت به مناطق دیگر کشور، فاصله کوتاهتری با بندر تجارتى کراچى پاکستان دارد. در ننگرهار شمارى از کارخانههای بزرگ و کوچک وجود دارد. بهطور مثال چند کارخانه بزرگ سنگبری در شهرستان سرخرود فعال است که سنگ مرمر را به ولایات مختلف کشور انتقال میدهد. در این ولایت، یک کارخانه تولید دیگ بخار نیز وجود دارد. همچنین در شهرستان سرخرود چند کارخانه برای تولید ریکشا فعال هستند. یک کارخانه ویژه دوخت لباس نیز در شهرستان بهسود وجود دارد. کارخانههای دیگری نیز در زمینه تولید نمک و تولید روغنزیتون فعالیت دارند که محصول بسیار باکیفیتی را تولید میکنند.
ولایت ننگرهار بهتنهایی روابط تجاری گستردهای با پاکستان دارد. برخی اقلام صادراتی ولایت ننگرهار که غالباً به مقصد پاکستان حمل میشود عبارتند از میوه تازه مانند هندوانه، انار و ... بیشتر مردم استان مشغول زراعت و دامپروری هستند. برخی از تولیدات این استان عبارتند از گوجه، پیاز، بامیه، کدو، آلو، سیبزمینی، گندم، جو و ... از طرفی خانواده مرکبات نیز در این استان از محصولات خوبی برخوردارند. همچنین در این ولایت، میوههایی چون خربزه، انگور، زردآلو، شفتالو، آلوچه، گلابی و ... به ثمر مینشیند. میوههاى خشک استان نیز شامل مواردی چون چلغوز، گردو، بادام و... است که اشتهار جهانی دارند.
اکنون تعدادى کمى معادن طبیعى در این استان ثبت شده است. زغالسنگ، مرمر و ... از معادن قابلذکر این استان میباشند. معادن سنگ مرمر شهرستانهای خوگیانى و اچین از شهرت زیاد برخوردارند. در شهرستان شینواری نیز معادن زغالسنگ بهوفور وجود دارد. این استان بدون در نظر گرفتن مرکز(جلالآباد)، دارای ۲2 شهرستان دیگر نیز میباشد که عبارتند از:
01- کوز کنر
شهرستان کوز کنر(خیوه) یکى از مناطق حاصلخیز و زراعتى ننگرهار است که آب فراوانی دارد. این شهرستان در ٢٥ کیلومترى شمال جلالآباد قرار دارد و در امتداد آن رودخانه کنر جریان دارد.
02- مومنددره
مومنددره در٤٠ کیلومترى شرق جلالآباد قرار دارد و ازجمله شهرستانهای به شمار میرود که دریاى کنر در آن جریان دارد.
03- کامه
شهرستان کامه نسبت به سایر شهرستانهاى ننگرهار داراى زمینهاى سبز و حاصلخیز میباشد و با شهرستانهاى گوشته و کوز کنر (خیوه) مرز مشترک دارد.
04- بهسود
بهسود، از شهرستانهاى پرجمعیت استان بهشمار میرود که در نزدیکى جلالآباد قرار دارد.
05- کوت
شهرستان کوت در ٢٥کیلومترى شرق جلالآباد قرار دارد. این شهرستان از زمره مناطقی است که طی سالهای اخیر به دلیل حضور گروه داعش، خساران هنگفتی را متحمل شده است.
06- بتىکوت
شهرستان بتىکوت در ٣٠ کیلومترى شرق جلالآباد قرار گرفته است و ازجمله شهرستانهای زیبا و سرسبز این استان شناخته میشود.
07- غنىخیل
شهرستان غنىخیل در٤٠ کیلومترى شرق جلالآباد قرار دارد. این شهرستان نسبت به سایر شهرستانهای دیگر پرجمعیتتر میباشد.
08- رودات
شهرستان رودات در ١٨ کیلومترى شرق جلالآباد قرار گرفته است.
09- نازیان
شهرستان نازیان در٥٠ کیلومترى سمت جنوب شرق جلالآباد قرار دارد و ازجمله شهرستانهای کوهستانی این استان میباشد که بیشتر ساکنان آن مشغول دامپروری هستند.
10- اچین
اچین از شهرستانهاى دورافتاده ننگرهار است که در جنوب شرق جلالآباد قرار گرفته است.
11- اسپینغر
اسپینغر نیز در سمت جنوب شرق جلالآباد قرار گرفته و با شهرستان نازیان همسایه است
12- دوربابا
دوربابا از شهرستانهاى مرزی ننگرهار است که با کوهها و تپهها احاطه شده است. این شهرستان در ١٠٠ کیلومترى جلالآباد قرار دارد. زیارتگاه مشهور دوربابا در این شهرستان واقع شده است.
13- دره نور
دره نور از شهرستانهاى کوهستانى ننگرهار است که در ٤٧ کیلومترى جلالآباد قرار گرفته است.
14- لعلپور
لعلپور، شهرستان مرزی ننگرهار است که با پاکستان مرز مشترک دارد. این شهرستان در ٥٠ کیلومترى شرق جلالآباد قرار دارد. رودخانههای کنر و کابل از این شهرستان میگذرد.
15- گوشته
گوشته نیز یکى از شهرستانهاى مرزی ننگرهار است که در ٤٠ کیلومترى حومه شمال شرق جلالآباد قرار گرفته است.
16- سرخرود
این شهرستان در 10 کیلومترى غرب جلالآباد قرار دارد و بیشتر ساکنان آن به زبان دری صحبت میکنند.
17- چپرهار
شهرستان چپرهار در ۱۵ کیلومتری جنوب جلالآباد قرار دارد و یکی از پرجمعیتترین شهرستانهای ننگرهار به شمار میرود.
18- خوگیانى
شهرستان خوگیانى در ٢٠ کیلومترى جنوب غرب جلالآباد قرار دارد. ازآنجاییکه کوه اسپینغر در یکطرف آن واقع شده است، دارای آبوهوایی سرد میباشد.
19- هسکه مینه(ده بالا)
شهرستان هسکه مینه هممرز شهرستان کوت است و در جنوب جلالآباد قرار دارد. این شهرستان دارای کوهها و تپههای زیادی است.
20- پچیراگام
این شهرستان در ٣٥ کیلومترى جنوب جلالآباد قرار دارد و با شهرستان چپرهار همسایه است. زمینهاى این شهرستان حاصلخیز است.
21- شیرزاد
شهرستان شیرزاد در ۶۰ کیلومتری غرب جلالآباد قرار دارد. زمینهاى وسیع براى کشت در آن موجود است و اقتصاد ساکنان آن نیز خوب است. این شهرستان با شهرستانهای حصارک و خوگیانى همسایه است.
22- حصارک
شهرستان حصارک در ١٢٠ کیلومترى جنوب غرب جلالآباد قرار دارد و چون یکی از ناامنترین شهرستانهای استان ننگرهار به شمار میرود، مسئولین فرمانداری آن، بیشتر کارهای اداری خود را مرکز استان یعنی جلالآباد انجام میدهند.